Ինչպիսին կարող էր լինել Երևանը, կամ հին գինին քաղցր է…

2003 թվականին Հանրապետության հրապարակի վերանորոգման ժամանակ ստորգետնյա քաղաք հայտնաբերվեց, որն անցնում էր Աբովյան, Ամիրյան փողոցների, հրապարակի տակով և հասնում հին Կոնդի տարածք: Սակայն հենց նույն տարում էլ ստորգետնյա քաղաքի վրա ցեմենտ լցվեց ու ասֆալտապատվեց: Ուշագրավ այս բնորոշմանը հանդիպում ենք «Սպուտնիկ Արմենիա» կայքում:

Մի՞թե հնարավոր չէ, որ հինն ու նորը միասին գոյատևեն: Այդպիսի օրինակներ ամբողջ աշխարհում շատ կան. Ֆրանսիայում, օրինակ, Լուար գետի ափին կա 13-րդ դարում կառուցված մի ամրոց՝ Շատո դը Պռե (Château de Pray), որն այժմ ծառայում է որպես հյուրանոց: Անփոփոխ են մնացել շինության թե՛ արտաքին տեսքը, թե՛ ներքին հարդարանքը: Այսինքն, պատմաճարտարապետական կոթողը պահպանվել է, բայց դրանից ամենևին էլ բիզնեսը չի տուժել:
Վերադառնանք մեր թեմային` հնի-նորի: Ասենք, ո՞ւմ էին խանգարում հին տրամվայները: Օրինակ՝ Լիսաբոնում,Ստամբուլում պահպանվել են հին տրամվայները: Հայաստանի միակ քաղաքը, որտեղ երբևէ գոյություն է ունեցել տրամվայը, Երևանն է։ 2004-ի հունվարի 21-ին տրամվայի համակարգը Երևանում պաշտոնապես փակվել է։ Ուղիների մեծ մասը վերացվել է, տրամվայները վերածվել են մետաղաջարդոնի, տրամվայի հավաքակայանն օգտագործում են տարբեր մասնավոր ձեռնարկություններ, իսկ ենթակայանը սպասարկում է Երևանի տրոլեյբուսին։

Համոզված եմ, որ յուրաքանչյուր, ամենաչնչին իսկ թվացող կորստից հետո Երևանն ավելի է կորցնում իր դեմքը, անկրկնելի համն ու հոտը: Շատ ենք պարծենում, որ մեր քաղաքը հին է, հարուստ քաղաքակրթություն ու մշակույթ ունենք: Ապացույցներ են պետք: Կենդանի ապացույցները վերացվել են ու վերացվում են: Երիտասարդական պալատը, Կենտրոնական կամ ծածկած շուկան... Չկան այս հրաշք շինությունները, մնացել են պատմությունը, հիշողությունները:
Գիտե՞ք, որ ԽՍՀՄ հիմնադրման 50-ամյակի առթիվ խորհրդային իշխանությունները որոշել էին բոլոր հանրապետությունների մայրաքաղաքներում երիտասարդական պալատներ կառուցել։ Նախատեսվում էր Երևանում պալատը կառուցել բարձրադիր՝ բոլոր կողﬔրից տեսանելի տեղում: Ընտրվեց Քանաքեռի բարձունքը` Աբովյան փողոցի վերջում, որտեղ ավարտվում է Ալեքսանդր Թամանյանի գլխավոր պլանի հյուսիսային հատվածը: Պալատի կառուցման նպատակն էր, որ տարբեր հանրապետություններից ժամանած երիտասարդները հանդիպեին այնտեղ, շփվեին, սիմպոզիուﬓեր, փառատոներ կազմակերպեին, զբաղվեին սպորտով և այդ ողջ ընթացքում բնակվեին շենքի տարածքում գործող հյուրանոցում: 2005 թ. հոկտեմբերի 20-ի Երևանի քաղաքապետարանի քանդման N40 թույլտվությամբ երկու տարում Երևանի նախկին Երիտասարդական պալատի հյուրանոցային մասնաշենքը քանդվեց «Հայսեյսմշինի» և ԿՊԳՀ-ի եզրակացության հիման վրա, որը ստորագրել էր Երևանի գլխավոր ճարտարապետ Սամվել Դանիելյանը: Ներկայումս պալատի տարածքը վերածվել է գործող հսկայական քարհանքի:

1968 թվականին Կենտրոնական ծածկած շուկայի շինությունը ստացել է ճարտարապետական հուշարձանի կարգավիճակ։ Այժմ մասնավոր սեփականություն է, գործում է որպես առևտրի կենտրոն։ Պողոս-Պետրոսը, Հին Երևանի նշանավոր եկեղեցիներից մեկը՝ կառուցվել է 5-րդ դարում: Դասվում էր 5-6-րդ դարերում Հայաստանում տարածված տիպիկ ուշ միջնադարյան եռանավ խոշոր բազիլիկ եկեղեցիների տիպին, որոնք անգմբեթ էին: Ժամանակի ընթացքում մի քանի անգամ վերանորոգվել է : Ճարտարապետական առումով այն գրավիչ չէր, սակայն Երևան քաղաքի սրտում կարևորագույն նշանակություն է ունեցել իր տարողությամբ և կառույցի ամրությամբ, միաժամանակ, հարևանությամբ գտնվող մյուս եկեղեցիների հետ, կարևոր դեր ուներ քաղաքի քրիստոնեական կերպարի համար: Եկեղեցու պատերին պատկերված էին՝ սբ.Պողոս ևՊետրոս առաքյալների դիմանկարները, ինչպես նաև կային որմնանկարներ, մասնավորապես՝ ստորին որմնանկարների վրա բուսական զարդեր էին պատկերված: Եկեղեցին քանդելիս այդ որմնանկարները խնամքով շերտ առ շերտ տեղից հանվել և փոխադրվել են տարբեր թանգարաններ. ստորինը պահվում է Երևանի պետական պատկերասրահում, իսկ մյուսները՝ Հայաստանի պատմության թանգարանում: Չնայած այն փաստին, որ Ալեքսանդր Թամանյանը և Աշխարհաբեկ Քալանթարը դեմ էին արտահայտվել եկեղեցու քանդմանը, այնուամենայնիվ, այն քանդվեց խորհրդային իշխանություների կողմից 1931 թվականին: Եկեղեցու տեղում կառուցվել է «Մոսկվա» կինոթատրոնը:

Այսօր էլ , իբրև ամենաթարմ օրինակ, կարող եմ նշել, որ հարցականի տակ է Արամի 23-ը: Պետք է բարձրաձայնվի խնդիրը, թե՛ հանրությունը պետք է պահանջատեր լինի, թե՛ մասնագետները: Նորակառույցների մասին երևանցիներն ասում են, որ քաղաքում օդ չկա շնչելու, ինչը վերաբերում է նաև Հյուսիսային պողոտային: 2006 թվականին Երևանի գլխավոր հատակագծի ընդունման ժամանակ հաշվի չառնվեցին էկոլոգիական նշանակությամբ մի շարք խնդիրներ: Ցանկացած գործարար, որը ցանկանում է կառուցել առևտրի կենտրոն՝ քանդելով պատմաճարտարապետական կոթողը, պետք է մտածի, որ քանդելով պատմաճարտարապետական կոթողը՝ քանդում է իր պատմությունը : Պարտադիր չէ քանդել հինը: Կարելի է հինն ու նորը գեղեցիկ կերպով զուգակցել: Պատմամշակութային հուշարձաններ արդեն չկան:Մտածել է պետք …

Անժելա ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• «Տառապանքով է ծնվում արվեստը, որովհետև արարողական աշխատանք է»
• Յուրահատուկ ձայնային տեմբր ունեցող Զազը Հայաստանում է
• Արամ Խաչատրյանի երաժշտությունը համամարդկային արժեք է
• «Դուք կնվաճեք աշխարհը, որովհետև կարողանում եք հուզել»
• Հոգևոր և պատմական Խորանաշատը
• Խոր­գո­մից՝ Քա­թա­նովս­կի 18
• Հա­յու­հի­նե­րը և աշ­խար­հի կա­նայք
• «Բո­լոր սլա­վո­նա­կան ժո­ղո­վուրդ­նե­րի մեջ ա­մե­նա­հե­րո­սա­կա­նը սեր­բերն են»
• Փոքր՝ տարածությամբ, հսկայական՝ ժամանակի մեջ
• Ի­տա­լիա­յի շուն­չը Ժա­մա­նա­կա­կից ար­վես­տի թան­գա­րա­նում
• «Գրա­նիշ»՝ ա­մե­նից շատ ըն­թերց­վող գրա­կան առ­ցանց հար­թա­կը
• Էրիկ Յան Զյուր­խե­րի «Թուր­քիա. ժա­մա­նա­կա­կից պատ­մու­թ­յու­նը»՝ հա­յե­րեն
• «Քյար­թուն» հա­յութ­յան հետ կապ չու­նի
• «Խո­ր և գերբ­նա­կան շեր­տեր կան այն­տեղ»
• «Հայ­կա­կան» Չի­նաս­տանն ու «չի­նա­կան» Հա­յաս­տա­նը
• Կո­մի­տա­սը՝ ու­սու­ցիչ
• «Իրականությունը բացահայտում եմ արվեստի միջոցով»
• «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծությունը՝ 35 լեզուներով
• «Փոք­րիկ Իշ­խա­նը» Ար­սեն Մեհ­րա­բյա­նի մեկ­նա­բա­նու­թյամբ
• Ծանոթ և անծանոթ Մոդիլիանին

Մեկնաբանություններ